Jednym z głównych powodów niepowodzeń terapii jest nieprzestrzeganie zaleceń planu leczenia, często z powodu barier komunikacyjnych między pracownikami służby zdrowia a pacjentami.
Czym są piktogramy?
Piktogramy są formą komunikacji, która przekazuje znaczenie poprzez podobieństwo obrazowe do fizycznego obiektu lub działania. Piktogramy farmaceutyczne często kojarzą się z lepszym zrozumieniem schematów leczenia, chociaż ich stosowanie podlega ograniczeniom. Ale czy rzeczywiście piktogramy są uniwersalnym rozwiązaniem na komunikację i zrozumienie zaleceń? Przeprowadziliśmy analizę przygotowywanych kampanii komunikacyjnych dla pacjentów z wykorzystaniem piktogramów i nasze wnioski warunkują używanie piktogramów w komunikacji.
Nawet używając zatwierdzonych na szczeblu międzynarodowym piktogramów, należy zachować szczególną ostrożność w komunikacji. Ważne jest, aby nie lekceważyć innych form komunikacji i informacji dla pacjentów, traktując piktogramy jako uzupełnienie tych form poradnictwa dla pacjentów.
Powszechnie przyjmuje się, że lekarze i farmaceuci są odpowiedzialni za aktywny udział w bezpiecznym i skutecznym stosowaniu leków. Lekarze i farmaceuci aktywnie przyczyniają się do poprawy stosowania leków, w tym przestrzegania zaleceń lekarskich, skuteczności leczenia i monitorowania działań niepożądanych. A stosowanie leków można zdefiniować jako stopień, w jakim pacjent działa zgodnie z zalecanym schematem dawkowania.
Niezgodność ma istotne negatywne skutki dla pacjenta i zwykle wynika z kosztów terapii i złożoności schematu, barier komunikacyjnych między pracownikami służby zdrowia a pacjentami, o których wiadomo, że również przyczyniają się do niepowodzeń.
Bariery komunikacyjne mogą wynikać z upośledzenia mowy, wzroku lub słuchu, ale często są konsekwencją problemów językowych związanych z ograniczonymi umiejętnościami czytania i pisania.
Aby przezwyciężyć problemy z komunikacją, informacje mogą być przekazywane za pomocą obrazów, symboli, audio lub video.
Znanym sposobem i często uważanym za korzystne rozwiązanie, jest stosowanie piktogramów.
Piktogramy to graficzne reprezentacje przedmiotów lub czynności o znaczeniu, które powinny:
- być niezależne od jakiejkolwiek konkretnej kultury lub języka,
- być używane do szybkiego przekazywać ważnych informacji, takich jak płeć męska lub żeńska (np. informacje o toaletach), zagrożenia bezpieczeństwa (np. środki ostrożności dotyczące zdrowia) lub informacje drogowe (np. zakazy i ostrzeżenia).
Chociaż każda kultura, środowisko może sprzyjać różnicom w istotności znaków, podstawą do stosowania piktogramów jest:
- ich uniwersalna interpretacja, tj. powinny mieć to samo znaczenie niezależnie od języka, kultury lub wykształcenie.
Piktogramy są wykorzystywane do przekazywania instrukcji lub ostrzeżeń dotyczących produktów zdrowotnych. Cechy takie jak zawiłość wizualna, konkretność, prostota, kształt i kolor ilustracji mogą pomóc w wyjaśnieniu przekazywanych informacji lub, jeśli nie są dobrze zaprojektowane, wprowadzać w błąd. Ponieważ znajomość pomocy również odgrywa rolę w zrozumieniu pomocy wizualnych, testowanie piktogramów jest wymagane do określenia ich adekwatności. Biorąc pod uwagę, że większość piktogramów została zaprojektowana w społeczeństwach zachodnich sugeruje się ostrożność przy ich stosowaniu w kontekstach międzykulturowych.
Piktogramy farmaceutyczne są użytecznymi narzędziami wzmacniającymi zarówno zrozumienie, jak i zapamiętanie informacji związanych z lekami, przyciągają uwagę i ograniczają nieporozumienia dotyczące leku, czy leczenia.
Atrybuty takie jak znaki wyrażające negację (np. krzyże lub przekreślenia), określone części ciała ludzkiego oraz ślady bólu i ruchu mogą prowadzić do spadku zrozumienia.
Zdolność pacjentów do zrozumienia zestawu 15 standardowych piktogramów zmierzyliśmy przy założeniu, że za czytelne ikony uznaje się 67% poprawnych wyników. Tylko 10 piktogramów było w stanie osiągnąć próg pełnej czytelności, co sugeruje ograniczenia w zrozumieniu przez pacjenta. Stosowanie piktogramów w komunikacji z pacjentem może przyczyniać się do poprawy przestrzegania zaleceń, jeśli piktogramy są zrozumiałe dla wszystkich pacjentów.
Należy pamiętać, że oprócz standardowych ograniczeń związanych np. z wiekiem, czy umiejętnościami coraz częściej pojawiają się w społeczeństwie różnice kulturowe.
Piktogramy najczęściej dzielimy według klasyfikacji piktogramów cech graficznych, tj. składające się z jednego lub wielu obrazów, obecności lub nieobecności jakiegokolwiek znaku negacji (np. krzyża lub przekreślenia) i ujawniania wskazówek (np. jak wziąć lub zastosować lek) lub przekazywanie innych informacji o lekach (np. przeciwwskazania lub skutki uboczne).
Piktogramy farmaceutyczne są powszechnie akceptowane jako ważne źródło informacji dla pacjentów z informacjami dotyczącymi ich terapii lekowych i uważa się, że w znaczący sposób przyczyniają się do zwiększenia bezpieczeństwa i poprawiają efektywność stosowania leków. Z naszych doświadczeń wynika jednak, że wraz z umieszczeniem piktogramu należy stosować zwięzły i dokładny opis, ponieważ interpretacja piktogramów przez pacjentów bywa mylna, co wiąże się z ograniczeniami np. funkcjonowania wzroku.
Przy testowaniu zestawu 15 standardowych piktogramów okazało się, że z testowanych piktogramów bez opisów czytelny dla pacjentów w 90% były tylko 2, lepsze wyniki czytelności uzyskaliśmy testując piktogramy wraz z opisami.
Ważny okazał się również fakt, że pacjenci mający doświadczenia w kontaktach z instrukcjami leczenia lepiej odczytywali znaczenie piktogramów.
Wnioski z naszych obserwacji są następujące:
- wykorzystywanie pojedynczych obrazów nie jest lepsze niż wielu obrazów,
- używanie kilku kolejnych ramek pomaga pacjentowi lepiej wywnioskować znaczenie kolejnych obrazów.
- piktogramy oznaczone ujemnie były łatwiejsze w interpretacji,
- piktogramy ilustrujące wskazówki dotyczące leków mogą zawierać więcej informacji niż piktogramy z ostrzeżeniami lub środkami ostrożności, co zwiększa złożoność, prowadząc do zmniejszenia zrozumienie,
- mniejsza ilość szczegółów graficznych zwiększa czytelność i zrozumienie znaczenia,
- kolorystyka piktogramów zwiększa ich rozumienie,
- opisy zawarte przy piktogramach zwiększają zrozumienie, kiedy są krótkie i rzeczowe.
Piktogramy są potencjalnie dobrym sposobem przekazywania wskazówek dotyczących leczenia i środków ostrożności. Niemniej jednak mogą nie spełniać swojej misji, jeśli są przygotowane niezgodnie z potrzebami i ograniczeniami danej grupy pacjentów. Dlatego ważne jest, aby piktogramy były testowane na grupach reprezentatywnych pacjentów. Piktogramy nie zastępują komunikacji lekarz